Beren fossiel – Wim Kuijper
Het zou je maar gebeuren. Je bent opzoek naar fossielen slakkenhuisjes en ontdekt opeens een berenpoot! Dat overkwam Archeoloog Wim Kuijper.
Nederland kent geen roofdieren meer zoals beren en wolven, maar deze fossielen zijn volgens Wim Kuijper ongeveer 1000 jaar oud en dus het bewijs dat er rond het jaar 1000 in de bossen van Nederland beren hebben geleefd en zelfs ook in Noordwijk, wat toen natuurlijk nog geen badplaats was maar een groot bos. De bruine beer kan zich enorm aanpassen aan zijn leefgebied. Hij heeft geen natuurlijke vijanden en is beren slim! Zijn gebit ziet er best angstaanjagend uit, maar als we zijn kiezen vergelijken met die van een leeuw zijn berenkiezen meer afgeplat dan de knipkiezen van vleesetende leeuwen. Deze berenkiezen zijn handig voor een ‘vegetarisch tussendoortje’. Eigenlijk is de bruine beer niet echt een vleeseter, zijn maag is net als ons erg sterk en aangepast aan allerlei voedsel. Beren uit Alaska eten veel zalm terwijl Canadese beren een vrij breed dieet hebben zoals: gras, bessen, bloemen, wortels, zaden en eieren, daar lust hij wel pap van. Het zijn zelfs zulke slimme dieren dat ze precies weten welke kruiden er helpen tegen bepaalde ziektes. Hiervoor kunnen ze hele leefgebieden afstruinen waardoor het territorium van een bruine beer dan ook 200km breed kan zijn. Zo kwam er op een dag een bruine beer broodjes smeren in de Noordwijkse duinen of beter gezegd – toen nog – bossen.
Een fossiel overigens is een onderdeel van een plant of dier wat versteend is. Doordat er geen zuurstof bij het organisme had kunnen komen stierf het DNA af en veranderde het materie langzaam in steen. Het is eigenlijk vrijwel alleen mogelijk om fossielen te vinden van dieren en planten die hard weefsel hebben gehad in hun lichaam. Maar ook hout kan fossiliseren. Op de foto zijn de prachtige fossielen botten te zien van de bruine beer. Wim Kuijper, de vinder van deze botten, vertelt hier graag meer over in het volgende interview.
Beren-fossiel_Ivo Verheijen
Waar precies heb je de botten gevonden?
De botten heb ik gevonden naast het voormalige Van Limburg Stirum Kanaal in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Op een plek waar grond het kanaal in is geschoven.
Je nam een bodemmonster en ontdekte dat het wel erg grote botten waren, hoe gaat het dan verder achter de schermen?
Ik was op zoek naar schelpen. Op de vindplaats komen namelijk bijzondere landslakken voor. Bij één van de plekken waar ik zocht lag een bot en bij verder zoeken nog een paar. Ze waren heel anders dan de botjes van konijnen die men daar wel meer vind. In ieder geval van een groot dier. Ik heb de botten toen mee naar huis genomen en schoon gespoeld.
Hoe kwamen de onderzoekers erachter dat dit een beer geweest moet zijn?
Een collega bij Archeologie – Universiteit Leiden herkende ze meteen. Nadat de botten in anatomisch verband waren gelegd bleek dat het om vrijwel een complete voorpoot ging.
Weten de onderzoekers hoe de beer is gestorven?
Hoe de beer is gestorven weten we niet.
Er is al een poos geen leven meer in Nederland van grote roofdieren hoe oud is deze vondst eigenlijk?
Van één van de botten is de ouderdom bepaald. Afgerond kunnen we zeggen dat de beer ongeveer 1000 jaar oud is.
Hoe zag Nederland, met name Noordwijk er vroeger uit?
De Noordwijkse bruine beer heeft in de Oude Duinen geleefd. Er was toen een groot bebost gebied tussen ca. Den Haag en Velsen. Met oude bomen, plassen en moerassen. Op diverse plaatsen leefden wel al mensen, zoals langs de Oude Rijn (Romeinen, Merovingiers). Door inkrimping van het leefgebied (bossen kappen) en jacht zijn alle grote dieren toen geleidelijk verdwenen (er leefden ook bijv. edelhert, ree, wild zwijn, vos).
Als Noordwijk er als een bos heeft uitgezien zou het dan kunnen dat er meer fossielen liggen van grote roofdieren?
Als dieren doodgaan dan verdwijnen geleidelijk de botten (lossen op e.d.). Soms blijven ze bewaard (onder natte omstandigheden bijv., afgesloten van zuurstof). Maar deze plekken zijn zo zeldzaam dat je geluk moet hebben om dierenresten te vinden. Om na te gaan of er meer berenresten in Nederland zijn gevonden heb ik veel artikelen en rapporten gelezen. Ook is er een databank waarin veel te vinden is en ik heb onderzoekers van botten in Nederland gevraagd of ze nog gegevens hadden. Met die resultaten heb ik een overzicht gemaakt van alle vondsten (Holoceen).
Komt er een vervolg onderzoek of er nog meer botten liggen in het duin of blijft het bij deze poot?
Er wordt verder geen onderzoek gedaan in het duin, wel af en toe nog eens gekeken bij graafwerkzaamheden. Zelf kan je niet zomaar graven, de duinen zijn een waterwin- en natuurgebied. Dus verboden om hier zomaar te gaan graven, hier komt namelijk ons drink water vandaan.
Mag je deze vondst houden?
Het is een belangrijke vondst. Die moet niet bij mij in de kast liggen. De botten liggen nu bij de afdeling Archeologie in Leiden in de collectie van het Zoölogisch Laboratorium. Later gaan ze naar Naturalis.
Met dank aan Wim Kuijper
