Verhalen van Schiermonnikoog – Deel 14 – Sterrenpret bij nieuwe maan

In januari en februari zijn zes van de planeten uit het zonnestelsel zichtbaar. Ik reisde af naar het mooiste eiland van Nederland en ging op onderzoek uit. Bij volle maan kun je hier een boek lezen, maar bij nieuwe maan is het donker ook écht donker! Een leuke plek om te beginnen aan: sterren kijken voor dummies, zonder smartapps.

Eerst even inchecken bij Hotel de Grote Beer. De Grote Beer is deze periode verticaal te zien, in plaats van een liggend steelpannetje. Hotel de Grote Beer is een term die ik vaak gebruik in mijn verhalen en boeken als ik ga kamperen of wandelen. Dit is een gemakkelijk te herkennen sterrenbeeld én misschien wel de eerste die ik leerde kennen als kind.

Ik schreef ook dat die mysterieuze feestverlichting boven onze hoofden is zoveel meer dan alleen maar sterren. Om sterren te zien ben ik graag op het donkerste plekje van Nederland. Zomer en winter mag je hier verdwalen in de ‘kaart’ van onze voorouders. De navigatieverlichting van duizenden jaren geleden, de tuinkalender voor de moestuinder die in verbinding staat met de kosmos en de aarde, de inspiratiebron voor liederen en poëzie en het Google van de Oude Egyptenaren, Grieken en Romeinen. Enerzijds is de mensheid vergeten wat er boven onze hoofden zich afspeelt, anderzijds is de kosmos een plek waar zelfs de allerrijkste zich mee bezig houden. Een ‘nieuwe’ manier van oorlog voeren via satellieten. Maar tussen al dat rondzwevend ruimteafval (want er is geen plek in het universum die de mens niet vervuild heeft) en handje vol nog werkzame satellieten is er zoveel wat wij niet weten en nooit zullen weten… Ik ben geen sterrenkundige, maar een sterrenliefhebber. Ook hier geldt, zoals met alles in het buitenleven: hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet.

Afgelopen vrijdag en zaterdag waren prachtig om sterren te kijken. Venus, Jupiter, Saturnus waren mooi waar te nemen. Door de kou werd het echter al snel wat mistig in de lucht, maar omdat het hier zo donker is hinderde dat weinig. Voor mijn nekspieren is het minder fijn, maar vanaf een heuveltje had ik prachtig uitzicht. Je hoeft hier niet ver te lopen om tijdens nieuwe maan het donker te omarmen. In de warmere periodes lig ik graag in een duinpan naar boven te turen, maar met een gevoelstemperatuur van -4 was dat iets te fris. Hierdoor heb ik maar een half uurtje staan turen, genoeg voor een gezonde portie verwondering.

Sirius Eye in the Sky …

Sirius is de helderste ster die wij kunnen zien.  Het is een ster die vooral in de wintermaanden opvalt. Ik heb de ster omgedoopt tot ‘discoster’. Er is geen ster die zo helder fonkelt, straalt en knippert. Vanuit je verrekijker kun je dit goed waarnemen. Je denkt misschien even dat je naar een vliegtuig kijkt vanwege het rode en groene geknipper, maar de ster beweegt niet. Als je naar Sirius kijkt door een verrekijker dan zie je zelfs roze, groen en oranje. Sirius kun je vinden in dezelfde lijn als Orion. Ik kon er geen genoeg van krijgen.

Orion is echt de moeite waard om eens met een kijker te observeren, plotseling zie je véél meer sterren. Met het blote oog kan ik het beste omschrijven als een ruitvorm met een touwtje eraan. Een soort vliegervorm. Het touwtje bestaat zelfs drie kleine sterren bij elkaar. Het sterrenbeeld bestaat uit allerlei grotere sterren die ook weer een naam hebben: Orion is de jager van het heelal. Een makkelijk te vinden sterrenbeeld in de wintermaanden. In de late winter is Orion steeds vroeger zichtbaar. De maanden januari en februari kun je Orion het mooiste waarnemen.

Een bijzondere, waar veel over geschreven is en prachtige mythes over worden verteld zijn: de zeven gezusters, de Pleiaden/Plejaden. 440 lichtjaren van ons vandaan, maar dichtbij jager Orion. Met het blote oog een rommelig groepje kleine sterren. Ze komen op in het zuidoosten en trekken naar west. Door de kijker: een prachtige ‘vlek’ van heldere sterren in afwisseling met kleinere sterren. Volgens de mythe zijn het de zeven dochters van Atlas en Pleione die in sterren zijn veranderd om te ontsnappen aan jager Orion.

Ik vind de Pleiaden vooral bijzonder omdat ze schoonheid vormen in een sterrenhoop wat er in eerste instantie als chaos uitziet. Een rommelige vlek met puntjes. En weer een verhaal met het getal zeven… Zeven dwergen, zeven geitjes, zeven raven en de zeven zusters. Zouden ze ooit geleefd hebben?

Op de bovenstaande afbeelding zie je gemakkelijk Aldebaran en Betelgeuze weergegeven. Met het blote oog zijn dit een beetje goud oranje sterren. Je denkt dan misschien – net als ik – aan mars. Maar bekijk ze eens door je verrekijker. Ze springen er zeker uit, want ze fonkelen een beetje goud oranje. Betelgeuze had zelfs een kleine rode rand eromheen.

Het is even zoeken, maar vlakbij de Melkweg is de Andromedanevel te zien. Je hebt er een heldere avond voor nodig, zonder veel luchtvervuiling. Op het internet zie je kleurrijke foto’s van dit sterrenstelsel: M31  Het is een gigantisch sterrenstelsel. Och, wat zijn wij op aarde dan een klein stipje.

Deze ‘mistwolk’ kun je alleen zien in de wintermaanden. Zoek het sterrenbeeld Pegasus, dat is een groot vierkant. Nr 1. ster van links boven in dit vierkant is Andromeda. Daar in de buurt kun je de nevel waarnemen.

Je ziet eigenlijk alleen een wazige vlek. Het beste kan ik het beschrijven als de halve maan die heel ver weg staat met wat mist ervoor. Je kijkt dan naar iets wat 2,5 miljoen lichtjaren van ons vandaan is.

Sterrenkijken is een leuk zoekspel. Het doet mij het meest denken aan de kleurplaten van vroeger waarbij je tussen de nummers lijntjes moest trekken om een afbeelding te creëren. Dat is precies wat de geleerden vroeger deden. Denk bijvoorbeeld aan het paard Pegasus en de Grote Beer.

Maar die fonkelende feestverlichting kan nog zo imposant zijn, als ik omhoog kijk denk ik aan hun. Aan de jagers die terug naar huis moesten navigeren na de grote migratie. Ik denk aan het volk op zee die naar dezelfde sterren keek op weg naar hun geliefde of veilige haven. Ik denk aan de Griekse Ptolemeus uit de 2e eeuw. Deze wiskundige en sterrenkundige heeft heel veel sterrenbeelden de namen gegeven die we vandaag de dag nog gebruiken. Dat is toch bijzonder? Dat er zoveel mensen voor onze generaties geweest zijn die naar dezelfde sterren keken als de Griekse geleerden.

Tevreden keer ik om. Mijn handen en voeten worden koud. De sterren verdwijnen achter een waas van nevel. Er is nog zoveel on ontdekt. Ik sta hier op Schiermonnikoog altijd vol verwondering omhoog te kijken en mij te verbazen over hoe vervuild de lucht is aan de ‘overkant’. Hoeveel licht we creëren als mensheid en wat voor effect dat heeft op het leven om ons heen.  Hopelijk heb ik je met deze korte introductie van sterren nieuwsgierig gemaakt om iets vaker omhoog te kijken. Misschien vind je het leuk om net als ik de cyclus van de maan te volgen? Of zoek een ster die jou aantrekt en leer die kennen. Wanneer en waar komen ze op in welke periode? Een mooie uitdaging voor jezelf en training voor je nekspieren. Het internet staat vol met afbeeldingen en zoektips om je te helpen sterrenbeelden te vinden. Mijn tip: gewoon eens kijken.